Historia Ziemi Zawkrzeńskiej

Ziemia Zawkrzeńska – historyczne Zawkrze – posiadała w znacznej mierze granice naturalne. Wyznaczały je: górny bieg rzeki Orzyc wraz z rzeką Łydynią od wschodu, rzeka Wkra od południa, od zachodu górny bieg Wkry-Działdówki. Na północy w dużej części była wytyczona linearnie w terenie. 

Północna granica została ustalona traktatem kaliskim w 1343 r., podczas regulowania sporów polsko-krzyżackich. W tych granicach Ziemia Zawkrzeńska liczyła 1779 km kw.

Nazwa „Zawkrze” oznaczała tereny leżące za Wkrą z punktu widzenia Płocka, głównego ośrodka politycznego i administracyjnego na Mazowszu. Najstarszym dokumentem potwierdzającym odrębność terytorium Zawkrza jest akt z 1384 r., w którym książę płocki Siemowit IV zastawił tę ziemię Krzyżakom na 15 lat (do 1399 r.). 

Zawkrze w 1495 r. za króla Jana Olbrachta zostało włączone do Korony. Ziemia Zawkrzeńska razem z Ziemią Płocką utworzyły województwo płockie. Zawkrze składało się z trzech powiatów: szreńskiego, mławskiego i niedzborskiego. Mława 13 lipca 1429 r. uzyskała prawa miejskie, nadane jej przez książąt mazowieckich: Siemowita V, Kazimierza II, Władysława I. Mława była na Zawkrzu głównym ośrodkiem handlu i rzemiosła. Miasto w drugiej połowie XVI w. liczyło około 2500 mieszkańców, z czego 10 proc. stanowili rzemieślnicy. 

Po drugim rozbiorze 1793 r. część Ziemi Zawkrzeńskiej znalazła się w zaborze pruskim. Pozostałą część Zawkrza z Mławą zawładnęli Prusacy po II rozbiorze w 1795 r., kiedy nastąpiła całkowita likwidacja Rzeczypospolitej. Ziemia Zawkrzeńska przestała funkcjonować jako jednostka terytorialna, ale przetrwała tradycja jej odrębności. Niezwykle ważne jest to, że aż do II wojny światowej, począwszy od wczesnego średniowiecza był to teren pograniczny. Zmieniali się tylko sąsiedzi tej części Mazowsza Północnego. Kolejni sąsiedzi – to: pogańskie plemiona pruskie, państwo Zakonu Krzyżackiego, Prusy Książęce, Prusy Wschodnie, najpierw jako część państwa pruskiego, a później zjednoczonych Niemiec.